Ekoloji
|
Ekoloji Nedir?
Ekolojinin Kapsamı, Yasaları ve Çalışma Konuları
Bazı Temel Ekolojik Kavramlar
EKOLOJİ NEDİR?
Ekoloji terimi ilk kez Alman zoolog Ernst Haecel tarafından 1869 yılında kullanılmış; Yunanca’da yurt, yuva, ev ya da yaşanılan yer anlamına gelen “oikos” sözcüğü ile Yunanca ve Latince’de söyleyiş, sözler ve bilim anlamına gelen “logia” sözcüklerinden oluşmuştur.
Haecel ekolojiyi; “hayvanların inorganik ve organik çevreleri ile ilişkilerinin incelenmesi olarak tanımlamıştır.
Daha sonra Tansley (1926) ekolojiyi; geniş anlamda “organizmaların doğal yaşama yerlerindeki fonksiyonlarını inceleyen bilim dalı” olarak ifade etmiştir.
Bugün ise ekoloji; canlıların birbirleri ve çevreleri ile olan ilişkilerini inceleyen bilim dalı olarak tanımlanmaktadır.
EKOLOJİNİN KAPSAMI
Ekolojinin en küçük birim sistemi organizmanın kendisidir.
Sonra sırasıyla birey toplulukları (populasyon), tür toplulukları (kommunite), ekosistemler ve ekosfer gelir. Ekologlar biyosferin de bir ekolojik sistem olduğunu vurgulamak için onu ekosfer olarak adlandırmayı tercih ederler.
EKOLOJİNİN YASALARI
1. Ekosferde her şey her şeyle bağlantılıdır.
2. Herşey bir yere gitmek zorundadır, yani ekosferde döngüler önemlidir.
3. Doğa en iyisini bilir.
4. Doğada hiçbir şey karşılıksız değildir.
Herşey birbirine bağlıdır!
Ekosferde tüm canlılar çeşitli ilişkilerle birbirine bağlıdır.
Bu bağımlılığın önemli bir sonucu, ekosferin herhangi bir alt ekosisteminde olan bir değişikliğin, bambaşka bir yerde ortaya çıkan ve kestirilemeyen etkilerinin olmasıdır...
Kelebek etkisi
bir sistemin başlangıç verilerindeki küçük değişikliklerin büyük ve öngörülemez sonuçlar doğurabilmesi…
Edward N. Lorenz'in hava durumuyla ile ilgili verdiği şu örnekten gelmektedir.
“Amazon Ormanları'nda bir kelebeğin kanat çırpması, ABD'de fırtına kopmasına neden olabilir. Farklı bir örnekle bu, bir kelebeğin kanat çırpması, Dünyanın yarısını dolaşabilecek bir kasırganın oluşmasına neden olabilir…”
Minimum kanunu-Liebig kanunu-Fıçı yasası
1840 yılında Liebig tarafından ortaya konan bu kurala göre, bitkilerin büyümeleri, ihtiyaç duyduğu besin elementlerinden toprakta en az bulunanına bağlıdır. Doğal çevrede bitkiler için gerekli olan elementlerin bir bölümü (karbon, hidrojen, oksijen vb.) bol miktarda bulunduğu halde, topraktakilerin bazıları bitkilerin gereksinimlerini karşılayacak düzeyde bulunmayabilir. Örneğin bor elementi bitki gelişimi için gerekli olmakla beraber, tükendiğinde diğer gerekli elementler bulunsa bile bitki gelişimi durur. Yani bitkilerin gelişimi, topraktaki minimum besin elementiyle sınırlandırılır. Topraktaki minimum besin elementinin azot olduğu düşünülürse, bitki gelişiminin toprakta bulunan nitratın (NO3) miktarına bağlı olarak değiştiği görülür.
İlk olarak sadece bitkiler ve bitki besleme için ortaya konan bu kural, daha sonra tüm canlılar ve tüm ekolojik faktörler için uygulanmıştır. Buna göre, herhangi bir canlının gelişimi için diğer faktörler uygun olsa bile, sınırlayıcı olan, en olumsuz faktördür.
EKOLOJİNİN KONULARI
1- Canlı organizmalara ait bireylerin yaşayıp gelişmesini sağlayan klimatik (iklimsel), edafik (toprakla ilgili), fizyografik (yeryüzü şekil ve yapışma bağlı) ve biyotik (diğer canlı varlıklarla ilgili) faktörleri İncelemek, organizmaların bu doğal koşullara karşı davranışlarını ve buna bağlı olarak yetişme ortamı isteklerini belirlemek...
2- Aynı türden oluşan canlılar topluluğunun (populasyon) yapısını, gelişimini, populasyon içi ve diğer populasyonlarla ilişkilerini, beslenme ve enerji temini konularını araştırmak...
3- Çeşitli canlılara ait toplumlar ile içinde yaşadıkları fiziksel mekandan oluşan doğal sistemlerin (ekosistemlerin) ögelerini, tiplerini, yapılarını, beslenme ve enerji ilişkilerini incelemek...
Ekolojinin Genel Konuları
1) Ortamın mevcut koşulları ve canlıların etkinlikleri
canlıların yayılma yeteneği, ekolojik istekleri, ortamın ekolojik koşulları, canlıların tolerans kapasitesi, canlıların rekabet gücü...
2) Canlıların coğrafik ya da lokal dağılışları
makroklima, mikroklima...
3) Canlıların yayıldığı ortamdaki varlığı, miktarı ve dinanizminde görülen değişimler
tolerans ve rekabet...
4) Biyosferdeki spesifik ilişkiler
5) Canlıların ortama adaptasyonu
morfolojik ve fizyolojik değişimler...
6) Ortamın koşullarına göre canlıların davranışları
7) Populasyon dinamiği
8) Biyosferdeki ekosistemler ve genel biyosenoz
flora ve fauna...
9) Madde ve enerji alışverişi
besin zinciri, besin ağı...
10) Doğada ortaya çıkan çevre sorunları ve nedenleri
küresel değişim, insan, tarım…
TEMEL BAZI EKOLOJİK KAVRAMLAR
Ekoloji
Canlıların birbirleri ve çevreleri ile olan ilişkilerini inceleyen bilim dalı
Fizyoloji
Canlılarda süregelen yaşamsal olaylarla bu olayların oluşmasına ilişkin temel sorunları fizik ve kimya yasalarına göre açıklayan bilim dalı
Ekofizyoloji
Bitki gelişimini çevresel tüm faktörleri de hesaba katarak inceleyen bilim dalı
Tarımsal Ekoloji
Bitki gelişimini çevresel tüm faktörleri de hesaba katarak tarımsal çevre içerisinde inceleyen bilim dalı
Uygulamalı ekoloji
Doğal kaynakların insanlar tarafından düzenlenmesinde ekolojik ilkelerden yararlanan alt bölüm
Ekosistem ekolojisi
Tür topluluklarından oluşan ekosistemin yapısını inceler
Popülasyon ekolojisi
Ekosistemde tek bir türe ait bireylerin oluşturduğu topluluğun yapısını, gelişimini ve değişimini inceler
Birey Ekolojisi
Bir türe ait birey veya bireylerin ortamları ile olan ilişkilerini inceler
Tür
Yapısal ve işlevsel özellikleri yönünden birbirine benzeyen aynı çevresel koşullara benzer tepki gösteren, doğal koşullarda serbest olarak birbirleriyle çiftleşip verimli yavrular oluşturabilen bireyler topluluğu
Baskın Tür
Komünite içinde sayı ve faaliyet bakımından öne çıkan türlere baskın tür denir. Su ekosistemlerinde genel olarak baskın türlere rastlanmazken kara ekosisteminde genel olarak bitkiler baskın türdür. Ülkemiz ormanlarındaki sarıçam, köknar ve sedir baskın türlere örnek verilebilir.
Populasyon
Belli bir bölgede yaşayan aynı türden canlıların oluşturduğu canlı topluluğuna populasyon denir. Populasyon sadece aynı türden canlılardan oluşmakla birlikte, yaşadıkları yerlerde başka populasyonlar da yer alabilir. Populasyonun bulunduğu alan, su birikintisi hatta karıncanın sindirim kanalı kadar küçük olabileceği gibi göl, vadi ya da koruluk kadar büyük de olabilir.
Kommunite
Belirli bir alanda yaşayan ve aralarında etkileşim bulunan farklı türlere ait populasyonlardan oluşan canlılar topluluğuna komünite denir. Komünitede aynı yaşam ortamını paylaşan türler bir arada bulunmakla birlikte, bir komünite içinde başka komüniteler de bulunabilir. Örneğin bir sazlıktaki sülükler, kurbağalar, sazlar ve mikroorganizmalar bir komüniteyi oluşturur. Ayrıca oradaki bir hayvanın sindirim boşluğundaki çeşitli mikroorganizmalar da komünite olarak adlandırılır.
Komünitenin büyüklüğü ve tipi, komüniteyi oluşturan tür çeşitliliği ve sıcaklık, güneş ışığı, nem, yağış, toprak ve mineraller, pH, basınç gibi çevresel faktörlerden etkilenir. En az tür çeşitliliği kutup bölgelerindeki komünitelerde görülürken orta kuşağa doğru gidildikçe çeşitlilik artar ve tropikal bölgelerdeki komünitelerde tür çeşitliliği en yüksek düzeye ulaşır.
Taşıma Kapasitesi
Belirli özelliklere sahip bir yaşama ortamında bulunabilecek en fazla birey sayısı, populasyonun taşıma kapasitesini belirler. Örneğin bir kovandaki arılar, başlangıçta az sayıda bireyden oluşurken bir süre sonra populasyondaki birey sayısının artarak kovanın taşıma kapasitesine ulaştığı gözlemlenir. Populasyon taşıma kapasitesine ulaşınca büyüklüğünde inişli çıkışlı dalgalanmalar görülür. Dengenin sağlanabilmesi için yavru arılardan bir kısmı yaşadıkları kovandan toplu olarak göç eder.
Habitat
Bir türün yaşamsal faaliyetlerini en iyi şekilde devam ettirebildiği yaşam alanıdır. Diğer bir ifadeyle bir canlının arandığı zaman bulunduğu yerdir. Habitat, bir orman veya bir çayırlık kadar büyük olabileceği gibi, çürümüş bir ağaç kütüğü kadar küçük de olabilir. Birden fazla hayvan türü, özel bir habitatta birlikte yaşayabilirler. Bitki örtüsü, besin ve su habitatı oluşturan temel faktörlerdir. Bu faktörlerin değişmesi, canlıların habitatının değişmesine sebep olabilir.
Fauna
Belli bir bölgede yaşayan hayvanların tümüne fauna ya da direy denir. Faunalar bulundukları yere göre adlandırılır. Örneğin Türkiye faunası hayvanlar aleminin Türkiye sınırları içinde yaşayan üyelerinin tamamıdır. Türkiye sahip olduğu iklim özellikleri ve zengin biyolojik çeşitliliği sayesinde zengin bir faunaya sahiptir. Türkiye faunasına ait 160 memeli, 466 kuş, 120 sürüngen, 22 kurbağa, 127 tatlı su balığı, 384 deniz balığı olmak üzere toplam 1279 civarında omurgalı türü olduğu bilinmektedir.
Flora
Belli bir bölgede yaşayan bitkilerin tamamına flora denir. Türkiye florası, nerdeyse tüm Avrupa kıtası bitki çeşitliliğine denk olan 12.000 bitki taksonuna sahip olup, bu bitki türlerinden 3708 tanesi endemiktir
Biyokütle
Belli bir türün veya çeşitli türlerden oluşan canlı toplumunun herhangi bir zamandaki toplam kütlesine biyokütle ya da biyomas denir. Ekosistemdeki canlıların sentezlediği tüm organik maddeler biyokütle(biyomas) olarak tanımlanır. Besin piramidinde üreticilerin sentezlediği besin maddeleri tüketicilere doğru aktarılırken metabolizma, boşaltım ve ölüm gibi biyolojik faaliyetler ve enerji dönüşümlerinden dolayı biyokütlede azalma görülür. Üretici ve tüketicilerden ayrıştırıcılara her düzeyde madde ve enerji akışı olur.
Biyolojik Birikim
Terleme,dışkı, solunum yollarıyla atılması imkansız olan suda çözünmeyen bazı zararlı maddelerin yağ dokuda birikmesine biyolojik birikim denir. Besin zincirinde üreticiden tüketiciye doğru gidildikçe biyolojik birikim artar. DDT, PCB gibi sentetik kimyasallar, bazı radyoaktif maddeler ve ağır metaller, bazı mantarlar biyolojik birikime sebep olur.
Biyom
Yerkürenin sıcaklık, rüzgar, nem gibi iklim koşullarına ve enlem, yükseklik gibi coğrafik koşullara bağlı olarak geniş coğrafik bölgelerinde bulunan büyük ekosistem tiplerine biyom denir. Biyomlar geniş coğrafik bölgeleri içine alan büyük ekosistem tipleridir. Her biyom farklı tipte iklim, bitki ve hayvan türleri ile karakterize edilir. Biyomlar karasal ve sucul olmak üzere iki grupta incelenebilir.
Canlı küre olarak da adlandırılan Biyosfer, canlıların litosfer, atmosfer, ve hidrosferde oluşturduğu tabakadır. Bu tabakanın kalınlığı yaklaşık 20 km kadardır. Biyosferi oluşturan canlılarla bunların cansız çevresi ise Ekosfer veya Dünya Ekosistemi adı verilen bütünü oluşturur.
Ekoton
Koşulları farklı komüniteler arasındaki geçiş bölgelerine ekoton denir. Bu alanlar her iki komünitenin özelliklerini de kısmen içerdiklerinden hem tür ve birey sayısı hem de sahip olunan özellikler açısından farklılıklar gösterir. Ekotonda birey sayısı azalırken tür çeşitliliği artar. Örneğin çayırlık alan ile ormanlık arasındaki geçiş bölgesinde çalılar, kısa boylu ağaç türleri bulunabilir ve bu türler her iki alanda bulunan türlerden farklı olabilir.
Mikroklima
Belirli bir küçük habitat ya da alandaki farklı iklim türlerine mikroklima iklim denir. Örneğin bir ormanın farklı yerlerinde hatta bir ağacın en alt kısmından tepesine kadar farklı iklim türlerinin görülmesi mikroklima ile açıklanır. Ülkemizde Iğdır ve Rize illeri mikroklima özelliği görülür. Bu illerimizde ait oldukları bölgede yetişmeyen bitki türleri(portakal, mandalina vb.) yetişmektedir.
Süksesyon
Belirli bir bölgede uzun bir zaman içinde türlerin birbirlerinin yerini almalarına süksesyon(sıralı değişim, ardılılık) denir. Süksesyonlar birincil ve ikincil süksesyonlar olmak üzere ikiye ayrılır.
Birincil süksesyonlar; üzerinde canlı bulunmayan ortama canlıların yerleşmeye başlaması ile gerçekleşir. Yer kaymaları ile yeni toprak sahalarının oluşması, dağların ve tepelerin aşınıp ayrışması, yanardağ patlamaları vb. olaylar sonucu yeni yerleşim alanları oluşur.Liken, yosun, ot, funda, çalı ve ağaç evreleri sıralı değişim gösterir.
İkincil süksesyonlar; daha önce üzerinde bir komünitenin bulunduğu fakat zamanla aşırı otlatma, yangın vb. nedenlerle bozulmuş ortamlarda gerçekleşir. İkincil süksesyonlarda toprak yapısı bozulmaz. Örneğin su komünitesinden kara komünitesine geçişte sulak alan kuruyarak üzerinde yeni bitkiler oluşur.
Biyotop
Canlı varlıkların yaşamlarını sürdürebilmeleri için uygun çevresel koşullara sahip coğrafi bölge yada ortam
Ekolojik niş
Organizmanın yaşamını sürdürebilmek için kurduğu ilişkileri ve işlevleridir Ekolojik niş: Organizmanın yaşamını sürdürebilmek için kurduğu ilişkileri ve işlevleridir.
Biyolojik çeşitlilik
Dünya üzerinde yaşayan canlıların ve yaşam şekillerinin çeşitliliği anlamına gelir ve “Belirli bir alan çevre,ekosistem veya tüm dünya üzerindeki canlıların genetik, taksonomik ve ekosistem çeşitliliğidir
Çevre Direnci
Bir populasyonun büyüme ve gelişmesini engelleyen her türlü faktöre çevre direnci denir. Örneğin b,rey sayısı artan bir populasyonda çevre direnci de artacağından bir süre sonra populasyon ya dengelenir ya da birey sayısı hızlı şekilde azalmaya başlar. Besin kıtlığı, yaşama alanlarının azalması, salgın hastalıklar, rekabetin artması çevre direncini oluşturan etmenlerdir.
Rekabet
Canlıların besin, yaşama alanı, çiftleşme gibi faktörleri elde etmek için birbirleriyle yarışmasına rekabet denir. Aynı türün bireyleri arasında görülen rekabete tür içi rekabet denir. Örneğin bir mısır tarlasındaki mısırların rekabeti tür içi rekabete örnektir. Farklı türlere ait bireyler arasında görülen rekabete türler arası rekabet denir. Örneğin buğday tarlasındaki buğday ile yabani otların rekabeti türler arası rekabete örnektir.
Homeostasis
Organizmalar çok değişken yapıda olan çevresel koşullarda yaşantılarını sürdürürler. Ancak fizyolojileri sayesinde iç koşullarını sabit tutma yeteneğindedirler. Bu düzenleme iç faktörlerin dış faktörlere göre ayarlanmasıyla sağlanır. Organizmalar iç koşullarını sabit tutabilmek amacıyla metabolizma artık ürünlerini ve daha önce vücutlarına aldıkları maddeleri boşaltabilirler. Bu özelliklerinden dolayı tüm canlılar tolerans sınırları içinde kendi kendilerini ortama göre ayarlama ve onarım gücüne sahiptirler. Hücreden biyosfere kadar olan tüm sistemlerin sahip olduğu bu kendi kendini ayarlama ve onarım gücüne Homeostasis denir. Örneğin insanın vücut sıcaklığının sabit tutulması homeostasis sayesinde sağlanır.
Ekolojik Valans
Belli ekolojik faktörlerin değişimleri sonucu özelleşmiş farklı ortamlara bir türün yerleşme yeteneği
Hücre
Bir canlının yapısal ve işlevsel özellikleri gösterebilen en küçük birimidir
Doku
Organları meydana getiren, şekil ve yapı bakımından benzer olup, aynı vazifeyi gören, birbirleriyle sıkı ilgileri olan, aynı kökten gelen hücreler topluluğu
Organ
Dokuların bir araya gelerek anatomik ve işlevsel bir bütün oluşturduğu, belirli bir görev yapan ve sınırları kesin olarak belirlenmiş vücut bölümü
Sistem
Aynı amaç için bir yapı sisteminde çalışan organların bütünü
Organizma
Tek bir bütün oluşturacak şe¬kilde çalışan ve birbirleriyle sürekli uyum içinde bulunan parçalardan oluşan sistemler bütünü
Akuatik organizma
Devamlı suda yaşayan canlı organizma
Hidrofit
Devamlı suda yaşayan bitki
Higrofil Organizma
Çok rutubetli karasal ortamlarda yaşayabilen canlı organizma
Higrofit
Çok rutubetli karasal ortamlarda yaşayabilen bitki
Mesofil Organizma
Suya veya atmosferik neme olan gereksinimleri nisbeten azalmış canlı organizma
Mesofit
Suya veya atmosferik neme olan gereksinimleri nisbeten azalmış bitki
Kserofil Organizma
Kurak ortamlarda yaşayabilen canlı organizmalar
Kserofit
Kurak ortamlarda yaşayabilen bitki
Ozmotik düzenleme
Hücresel çevrenin su potansiyelindeki düşüşe cevap olarak, hücrede organik ve inorganik katıların aktif birikimi
Ozmolit
Turgorun devamını sağlayan, ozmotik düzenlemede kullanılan maddeler
Çevre
Canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel ortam
Ortam
Canlı varlıkların yaşamsal bağlarla bağlı oldukları, etkiledikleri ve aynı zamanda çeşitli yollardan etkilendikleri bu mekan birimidir
Ekosistem
Karşılıklı olarak madde alışverişi yapacak biçimde birbirlerine etki yapan canlı organizmalarla, cansız maddelerin bulunduğu sınırları doğa tarafından çizilen herhangi bir çevre
Olgun Doğal Ekosistem
Doğal durumunu koruyabilmiş ekosistemlerdir. Bunlar, genellikle insanların yerleşim ve yararlanma alanlarının dışındadır
İşletilen Doğal Ekosistem
İnsanlar tarafından doğal ürünlerinden yararlanma, temiz hava alma ve rekreasyonel amaçlarla kullanılan ekosistemlerdir
Üretim Ekosistemleri
Bunların çoğunluğu tarımsal işletmelere ait toprak kaynakları oluşturmaktadır. Bu ekosistemler doğal kaynakların insanlar tarafından intansif bir şekilde besin maddesi üretimi için kullanılan ekosistemler
Kentsel Ekosistem
İnsanın içinde yaşadığı, çalıştığı ekosistemler olup, daha çok endüstriyel alanları, kent ve kasabaları içine alır
Biyosfer
Canlıların litosfer, atmosfer, ve hidrosferde oluşturduğu tabaka
Ekosfer
Biyosferi oluşturan canlılarla bunların cansız çevresi
Sistem
Birbirleriyle etkileşim içinde olan bağıntılı parçaların oluşturduğu bütünü. Sistemler genel olarak üç grupta toplanırlar. Bunlar İzole Sistem, Kapalı (Sibernetik) Sistem ve Açık Sistem’lerdir. Bunlardan izole sistemin ortamı ile madde ve enerji alış-verişi yoktur. Doğada izole sisteme rastlanamaz, ancak laboratuar koşullarında vardır. Kapalı sistemler, ortamlar ile sadece enerji alışverişi yapan ve kendi kendilerini denetleme özelliğine sahip sistemlerdir. Açık sistemler ise işlevlerini yapabilmeleri için ortamlarından devamlı madde ve enerji alan ve bunları yapılarında değiştirip ortama bazı çıktılar veren sistemlerdir
Aksiyon
Cansız çevrenin canlılar üzerine olan etkisi
Reaksiyon
Canlıların cansız çevre üzerinde yaptıkları etki
Koaksiyon
Bir canlının diğer bir canlı üzerindeki etkisi
Herbivor
Bitki yiyen canlı
Karnivor
Hayvan yiyen canlı
Omnivor
Bitki ve hayvan yiyen canlı
Yüksek Karnivor
Hiçbir canlı tarafından yenmeyen canlı
Çürütücü
Ölü materyalde yaşayan organizma
Trofik Seviye
Besin zincirinin her bir seviyesi
Besin zinciri
Beslenme ile enerji aktarımda hiyerarşik düzen ve işleyiş
Besin ağı
Bir kaç besin zincirinin birleşiminden oluşan ve içinde rekabetin söz konusu olduğu karmaşık besin döngüsü sistemi
Ototrof
İhtiyacı olan organik besinleri kendileri sentezleyebilen canlı
Fotoototrof
Klorofilleri sayesinde ışık enerjisi kullanarak organik besin sentezleyen canlı
Kemoototrof
Kuvvetli oksidasyon enzimleri sayesinde oksitledikleri inorganik maddelerden (H, Fe, NH3, nitrit vb.) elde ettikleri kimyasal enerjiyi kullanan canlı
Hetotrof
İhtiyacı olan organik besinleri diğer canlıların vücudundan karşılayan canlı
Fosil yakıt
Kömür, petrol, doğal gaz vb enerji kaynakları
Yenilenebilir Kaynak
Petrol ve kömür gibi kullanımla birlikte yavaş yavaş azalan sonlu kaynakların aksine doğal olarak ortaya çıkan ve güneş enerjisi, rüzgar enerjisi gibi kullanımla azalmayan kaynaklar
Sera Etkisi
Atmosferdeki çeşitli gazların güneş ısısını tutarak yeryüzünün ısınmasına yol açması
CFC
Kloroflorokarbon
Paleoklimatoloji
Antik iklim bilimi
Enerji
Sistemin iş yapma yeteneği
Ekolojik faktör
Canlı varlıkları yaşam evrelerinin belli fazlarında doğrudan veya dolaylı şekilde etkileyen faktör
Biyotik
Canlı çevre faktörü
Abiyotik
Cansız çevre faktörü
Edafik Faktör
Anakaya ve toprağa ait fiziksel-kimyasal faktör
Sınırlayıcı Faktör
Bir canlının dayanabildiği,ancak yaşamının güçlükle sürdürebildiği en elverişsiz durumdaki faktör
Sinerjistik Etki
İki veya daha fazla sayıdaki faktörün birlikteki etkileri
Fizyografik Faktör
Arazi yüzü şekli, denizden yükseklik , eğim, jeomorfolojik faktör
Klimatik Faktör
Isı. ışık, yağış, nem, hava hareketleri v.b. iklimsel faktör
Kimyasal Faktör
CO2, O2 gibi anorganik-organik bileşikler ve bunların ayrışma ürünleri
Fotoperiyodizm
Bitkilerin gün uzunluğuna bağlı olarak gösterdiği değişim
Kısa gün bitkileri
13-14 saatten az fotopriyotta çiçeklenme olurken daha uzun ışık sürelerinde yapraklanma (vejetatif büyüme) görülür
Uzun gün bitkileri
13-14 saatten fazla ışık almaya başlayınca çiçek açar; daha az sürelerde ise ancak vejetatif olarak gelişirler
Nötr bitkiler
Fotoperiyot süresine bağlı olmaksızın çiçek açan bitkiler
Adaptasyon
Bir canlının belirli biotik ve abiotik koşullara sahip bir ortamda yaşayabilmesini sağlayan yetenek ve özelliklerinin tümü
Ekolojik tolerans
Bir canlının herhangi bir çevresel faktör karşısında varlığını devam ettirebildiği alt ve üst sınırlar arasında kalan değer
Direnç
Bir organizmanın abiyotik ve biyotik faktörlere karşı gösterdiği dayanma yeteneği
Yeşil Devrim
1960'lı yıllarda, fazla ürün veren yeni buğday ve pirinç çeşitleri gibi üstün verimli tahıl bitkileri geliştirilmiş ve ıslah edilmiştir. Böylece birçok bölgelerde yüksek derecede ürün artışı gerçekleştirilmiş olup bu sonuç “Yeşil Devrim” olarak isimlendirilmiştir
Pestisit
İnsan ve hayvan vücudu ile bitkiler üzerinde veya çevresinde yaşayan, besin kaynaklarının üretim, depolama, tüketimi sırasında besin değerini düşüren yada zarara uğratan böcek, kemirici, yabani ot, mantar gibi canlı formların yıkıcı etkisini azaltmak için kullanılan kimyasal maddeler
Monokültür
Geniş alanlarda tek ürün yetiştiriciliği
İzlenebilirlik
Gıdanın elde edildiği hayvan, yem veya gıdaya karıştırılması tasarlanan yada beklenen maddenin üretim, işleme, dağıtım ile ilgili bütün aşamalarda izlenmesi sistemidir
Yağmur gölgesi
Nem getiren ve yağış bırakan rüzgârların geldiği yönün aksi tarafında olduğu için az yağış alan veya hiç yağış almayan, siperde kalmış dağ yamaçları
Çevre Yönetimi
İdari, teknik, hukuki, politik, ekonomik, sosyal ve kültürel araçları kullanarak doğal ve yapay çevre unsurlarının sürdürülebilir kullanımını ve gelişmesini sağlamak üzere yerel, bölgesel, ulusal ve küresel düzeyde belirlenen politika ve stratejilerin uygulanması
Çevre Koruması
Çevresel değerlerin ve ekolojik dengenin tahribini, bozulmasını ve yok olmasını önlemeye, mevcut bozulmaları gidermeye, çevreyi iyileştirmeye ve geliştirmeye, çevre kirliliğini önlemeye yönelik çalışmaların bütünü
Kirli Balast
Duran veya seyir halindeki tankerden, gemiden veya diğer deniz araçlarından su üzerine bırakıldığında; su üstünde veya bitişik sahil hattında petrol, petrol türevi veya yağ izlerinin görülmesine neden olan veya su üstünde ya da su altında renk değişikliği oluşturan veya askıda katı madde/emülsiyon halinde maddelerin birikmesine yol açan balast suyu...
Ekolojinin Kapsamı, Yasaları ve Çalışma Konuları
Bazı Temel Ekolojik Kavramlar
EKOLOJİ NEDİR?
Ekoloji terimi ilk kez Alman zoolog Ernst Haecel tarafından 1869 yılında kullanılmış; Yunanca’da yurt, yuva, ev ya da yaşanılan yer anlamına gelen “oikos” sözcüğü ile Yunanca ve Latince’de söyleyiş, sözler ve bilim anlamına gelen “logia” sözcüklerinden oluşmuştur.
Haecel ekolojiyi; “hayvanların inorganik ve organik çevreleri ile ilişkilerinin incelenmesi olarak tanımlamıştır.
Daha sonra Tansley (1926) ekolojiyi; geniş anlamda “organizmaların doğal yaşama yerlerindeki fonksiyonlarını inceleyen bilim dalı” olarak ifade etmiştir.
Bugün ise ekoloji; canlıların birbirleri ve çevreleri ile olan ilişkilerini inceleyen bilim dalı olarak tanımlanmaktadır.
EKOLOJİNİN KAPSAMI
Ekolojinin en küçük birim sistemi organizmanın kendisidir.
Sonra sırasıyla birey toplulukları (populasyon), tür toplulukları (kommunite), ekosistemler ve ekosfer gelir. Ekologlar biyosferin de bir ekolojik sistem olduğunu vurgulamak için onu ekosfer olarak adlandırmayı tercih ederler.
1. Ekosferde her şey her şeyle bağlantılıdır.
2. Herşey bir yere gitmek zorundadır, yani ekosferde döngüler önemlidir.
3. Doğa en iyisini bilir.
4. Doğada hiçbir şey karşılıksız değildir.
Herşey birbirine bağlıdır!
Ekosferde tüm canlılar çeşitli ilişkilerle birbirine bağlıdır.
Bu bağımlılığın önemli bir sonucu, ekosferin herhangi bir alt ekosisteminde olan bir değişikliğin, bambaşka bir yerde ortaya çıkan ve kestirilemeyen etkilerinin olmasıdır...
Kelebek etkisi
bir sistemin başlangıç verilerindeki küçük değişikliklerin büyük ve öngörülemez sonuçlar doğurabilmesi…
Edward N. Lorenz'in hava durumuyla ile ilgili verdiği şu örnekten gelmektedir.
“Amazon Ormanları'nda bir kelebeğin kanat çırpması, ABD'de fırtına kopmasına neden olabilir. Farklı bir örnekle bu, bir kelebeğin kanat çırpması, Dünyanın yarısını dolaşabilecek bir kasırganın oluşmasına neden olabilir…”
Minimum kanunu-Liebig kanunu-Fıçı yasası
1840 yılında Liebig tarafından ortaya konan bu kurala göre, bitkilerin büyümeleri, ihtiyaç duyduğu besin elementlerinden toprakta en az bulunanına bağlıdır. Doğal çevrede bitkiler için gerekli olan elementlerin bir bölümü (karbon, hidrojen, oksijen vb.) bol miktarda bulunduğu halde, topraktakilerin bazıları bitkilerin gereksinimlerini karşılayacak düzeyde bulunmayabilir. Örneğin bor elementi bitki gelişimi için gerekli olmakla beraber, tükendiğinde diğer gerekli elementler bulunsa bile bitki gelişimi durur. Yani bitkilerin gelişimi, topraktaki minimum besin elementiyle sınırlandırılır. Topraktaki minimum besin elementinin azot olduğu düşünülürse, bitki gelişiminin toprakta bulunan nitratın (NO3) miktarına bağlı olarak değiştiği görülür.İlk olarak sadece bitkiler ve bitki besleme için ortaya konan bu kural, daha sonra tüm canlılar ve tüm ekolojik faktörler için uygulanmıştır. Buna göre, herhangi bir canlının gelişimi için diğer faktörler uygun olsa bile, sınırlayıcı olan, en olumsuz faktördür.
EKOLOJİNİN KONULARI
1- Canlı organizmalara ait bireylerin yaşayıp gelişmesini sağlayan klimatik (iklimsel), edafik (toprakla ilgili), fizyografik (yeryüzü şekil ve yapışma bağlı) ve biyotik (diğer canlı varlıklarla ilgili) faktörleri İncelemek, organizmaların bu doğal koşullara karşı davranışlarını ve buna bağlı olarak yetişme ortamı isteklerini belirlemek...
2- Aynı türden oluşan canlılar topluluğunun (populasyon) yapısını, gelişimini, populasyon içi ve diğer populasyonlarla ilişkilerini, beslenme ve enerji temini konularını araştırmak...
3- Çeşitli canlılara ait toplumlar ile içinde yaşadıkları fiziksel mekandan oluşan doğal sistemlerin (ekosistemlerin) ögelerini, tiplerini, yapılarını, beslenme ve enerji ilişkilerini incelemek...
Ekolojinin Genel Konuları
1) Ortamın mevcut koşulları ve canlıların etkinlikleri
canlıların yayılma yeteneği, ekolojik istekleri, ortamın ekolojik koşulları, canlıların tolerans kapasitesi, canlıların rekabet gücü...
2) Canlıların coğrafik ya da lokal dağılışları
makroklima, mikroklima...
3) Canlıların yayıldığı ortamdaki varlığı, miktarı ve dinanizminde görülen değişimler
tolerans ve rekabet...
4) Biyosferdeki spesifik ilişkiler
5) Canlıların ortama adaptasyonu
morfolojik ve fizyolojik değişimler...
6) Ortamın koşullarına göre canlıların davranışları
7) Populasyon dinamiği
8) Biyosferdeki ekosistemler ve genel biyosenoz
flora ve fauna...
9) Madde ve enerji alışverişi
besin zinciri, besin ağı...
10) Doğada ortaya çıkan çevre sorunları ve nedenleri
küresel değişim, insan, tarım…
TEMEL BAZI EKOLOJİK KAVRAMLAR
Ekoloji
Canlıların birbirleri ve çevreleri ile olan ilişkilerini inceleyen bilim dalı
Fizyoloji
Canlılarda süregelen yaşamsal olaylarla bu olayların oluşmasına ilişkin temel sorunları fizik ve kimya yasalarına göre açıklayan bilim dalı
Ekofizyoloji
Bitki gelişimini çevresel tüm faktörleri de hesaba katarak inceleyen bilim dalı
Tarımsal Ekoloji
Bitki gelişimini çevresel tüm faktörleri de hesaba katarak tarımsal çevre içerisinde inceleyen bilim dalı
Uygulamalı ekoloji
Doğal kaynakların insanlar tarafından düzenlenmesinde ekolojik ilkelerden yararlanan alt bölüm
Ekosistem ekolojisi
Tür topluluklarından oluşan ekosistemin yapısını inceler
Popülasyon ekolojisi
Ekosistemde tek bir türe ait bireylerin oluşturduğu topluluğun yapısını, gelişimini ve değişimini inceler
Birey Ekolojisi
Bir türe ait birey veya bireylerin ortamları ile olan ilişkilerini inceler
Tür
Yapısal ve işlevsel özellikleri yönünden birbirine benzeyen aynı çevresel koşullara benzer tepki gösteren, doğal koşullarda serbest olarak birbirleriyle çiftleşip verimli yavrular oluşturabilen bireyler topluluğu
Baskın Tür
Komünite içinde sayı ve faaliyet bakımından öne çıkan türlere baskın tür denir. Su ekosistemlerinde genel olarak baskın türlere rastlanmazken kara ekosisteminde genel olarak bitkiler baskın türdür. Ülkemiz ormanlarındaki sarıçam, köknar ve sedir baskın türlere örnek verilebilir.
Populasyon
Belli bir bölgede yaşayan aynı türden canlıların oluşturduğu canlı topluluğuna populasyon denir. Populasyon sadece aynı türden canlılardan oluşmakla birlikte, yaşadıkları yerlerde başka populasyonlar da yer alabilir. Populasyonun bulunduğu alan, su birikintisi hatta karıncanın sindirim kanalı kadar küçük olabileceği gibi göl, vadi ya da koruluk kadar büyük de olabilir.
Kommunite
Belirli bir alanda yaşayan ve aralarında etkileşim bulunan farklı türlere ait populasyonlardan oluşan canlılar topluluğuna komünite denir. Komünitede aynı yaşam ortamını paylaşan türler bir arada bulunmakla birlikte, bir komünite içinde başka komüniteler de bulunabilir. Örneğin bir sazlıktaki sülükler, kurbağalar, sazlar ve mikroorganizmalar bir komüniteyi oluşturur. Ayrıca oradaki bir hayvanın sindirim boşluğundaki çeşitli mikroorganizmalar da komünite olarak adlandırılır.
Komünitenin büyüklüğü ve tipi, komüniteyi oluşturan tür çeşitliliği ve sıcaklık, güneş ışığı, nem, yağış, toprak ve mineraller, pH, basınç gibi çevresel faktörlerden etkilenir. En az tür çeşitliliği kutup bölgelerindeki komünitelerde görülürken orta kuşağa doğru gidildikçe çeşitlilik artar ve tropikal bölgelerdeki komünitelerde tür çeşitliliği en yüksek düzeye ulaşır.
Taşıma Kapasitesi
Belirli özelliklere sahip bir yaşama ortamında bulunabilecek en fazla birey sayısı, populasyonun taşıma kapasitesini belirler. Örneğin bir kovandaki arılar, başlangıçta az sayıda bireyden oluşurken bir süre sonra populasyondaki birey sayısının artarak kovanın taşıma kapasitesine ulaştığı gözlemlenir. Populasyon taşıma kapasitesine ulaşınca büyüklüğünde inişli çıkışlı dalgalanmalar görülür. Dengenin sağlanabilmesi için yavru arılardan bir kısmı yaşadıkları kovandan toplu olarak göç eder.
Habitat
Bir türün yaşamsal faaliyetlerini en iyi şekilde devam ettirebildiği yaşam alanıdır. Diğer bir ifadeyle bir canlının arandığı zaman bulunduğu yerdir. Habitat, bir orman veya bir çayırlık kadar büyük olabileceği gibi, çürümüş bir ağaç kütüğü kadar küçük de olabilir. Birden fazla hayvan türü, özel bir habitatta birlikte yaşayabilirler. Bitki örtüsü, besin ve su habitatı oluşturan temel faktörlerdir. Bu faktörlerin değişmesi, canlıların habitatının değişmesine sebep olabilir.
Fauna
Belli bir bölgede yaşayan hayvanların tümüne fauna ya da direy denir. Faunalar bulundukları yere göre adlandırılır. Örneğin Türkiye faunası hayvanlar aleminin Türkiye sınırları içinde yaşayan üyelerinin tamamıdır. Türkiye sahip olduğu iklim özellikleri ve zengin biyolojik çeşitliliği sayesinde zengin bir faunaya sahiptir. Türkiye faunasına ait 160 memeli, 466 kuş, 120 sürüngen, 22 kurbağa, 127 tatlı su balığı, 384 deniz balığı olmak üzere toplam 1279 civarında omurgalı türü olduğu bilinmektedir.
Flora
Belli bir bölgede yaşayan bitkilerin tamamına flora denir. Türkiye florası, nerdeyse tüm Avrupa kıtası bitki çeşitliliğine denk olan 12.000 bitki taksonuna sahip olup, bu bitki türlerinden 3708 tanesi endemiktir
Biyokütle
Belli bir türün veya çeşitli türlerden oluşan canlı toplumunun herhangi bir zamandaki toplam kütlesine biyokütle ya da biyomas denir. Ekosistemdeki canlıların sentezlediği tüm organik maddeler biyokütle(biyomas) olarak tanımlanır. Besin piramidinde üreticilerin sentezlediği besin maddeleri tüketicilere doğru aktarılırken metabolizma, boşaltım ve ölüm gibi biyolojik faaliyetler ve enerji dönüşümlerinden dolayı biyokütlede azalma görülür. Üretici ve tüketicilerden ayrıştırıcılara her düzeyde madde ve enerji akışı olur.
Biyolojik Birikim
Terleme,dışkı, solunum yollarıyla atılması imkansız olan suda çözünmeyen bazı zararlı maddelerin yağ dokuda birikmesine biyolojik birikim denir. Besin zincirinde üreticiden tüketiciye doğru gidildikçe biyolojik birikim artar. DDT, PCB gibi sentetik kimyasallar, bazı radyoaktif maddeler ve ağır metaller, bazı mantarlar biyolojik birikime sebep olur.
Biyom
Yerkürenin sıcaklık, rüzgar, nem gibi iklim koşullarına ve enlem, yükseklik gibi coğrafik koşullara bağlı olarak geniş coğrafik bölgelerinde bulunan büyük ekosistem tiplerine biyom denir. Biyomlar geniş coğrafik bölgeleri içine alan büyük ekosistem tipleridir. Her biyom farklı tipte iklim, bitki ve hayvan türleri ile karakterize edilir. Biyomlar karasal ve sucul olmak üzere iki grupta incelenebilir.
Canlı küre olarak da adlandırılan Biyosfer, canlıların litosfer, atmosfer, ve hidrosferde oluşturduğu tabakadır. Bu tabakanın kalınlığı yaklaşık 20 km kadardır. Biyosferi oluşturan canlılarla bunların cansız çevresi ise Ekosfer veya Dünya Ekosistemi adı verilen bütünü oluşturur.
Ekoton
Koşulları farklı komüniteler arasındaki geçiş bölgelerine ekoton denir. Bu alanlar her iki komünitenin özelliklerini de kısmen içerdiklerinden hem tür ve birey sayısı hem de sahip olunan özellikler açısından farklılıklar gösterir. Ekotonda birey sayısı azalırken tür çeşitliliği artar. Örneğin çayırlık alan ile ormanlık arasındaki geçiş bölgesinde çalılar, kısa boylu ağaç türleri bulunabilir ve bu türler her iki alanda bulunan türlerden farklı olabilir.
Mikroklima
Belirli bir küçük habitat ya da alandaki farklı iklim türlerine mikroklima iklim denir. Örneğin bir ormanın farklı yerlerinde hatta bir ağacın en alt kısmından tepesine kadar farklı iklim türlerinin görülmesi mikroklima ile açıklanır. Ülkemizde Iğdır ve Rize illeri mikroklima özelliği görülür. Bu illerimizde ait oldukları bölgede yetişmeyen bitki türleri(portakal, mandalina vb.) yetişmektedir.
Süksesyon
Belirli bir bölgede uzun bir zaman içinde türlerin birbirlerinin yerini almalarına süksesyon(sıralı değişim, ardılılık) denir. Süksesyonlar birincil ve ikincil süksesyonlar olmak üzere ikiye ayrılır.
Birincil süksesyonlar; üzerinde canlı bulunmayan ortama canlıların yerleşmeye başlaması ile gerçekleşir. Yer kaymaları ile yeni toprak sahalarının oluşması, dağların ve tepelerin aşınıp ayrışması, yanardağ patlamaları vb. olaylar sonucu yeni yerleşim alanları oluşur.Liken, yosun, ot, funda, çalı ve ağaç evreleri sıralı değişim gösterir.
İkincil süksesyonlar; daha önce üzerinde bir komünitenin bulunduğu fakat zamanla aşırı otlatma, yangın vb. nedenlerle bozulmuş ortamlarda gerçekleşir. İkincil süksesyonlarda toprak yapısı bozulmaz. Örneğin su komünitesinden kara komünitesine geçişte sulak alan kuruyarak üzerinde yeni bitkiler oluşur.
Biyotop
Canlı varlıkların yaşamlarını sürdürebilmeleri için uygun çevresel koşullara sahip coğrafi bölge yada ortam
Ekolojik niş
Organizmanın yaşamını sürdürebilmek için kurduğu ilişkileri ve işlevleridir Ekolojik niş: Organizmanın yaşamını sürdürebilmek için kurduğu ilişkileri ve işlevleridir.
Biyolojik çeşitlilik
Dünya üzerinde yaşayan canlıların ve yaşam şekillerinin çeşitliliği anlamına gelir ve “Belirli bir alan çevre,ekosistem veya tüm dünya üzerindeki canlıların genetik, taksonomik ve ekosistem çeşitliliğidir
Çevre Direnci
Bir populasyonun büyüme ve gelişmesini engelleyen her türlü faktöre çevre direnci denir. Örneğin b,rey sayısı artan bir populasyonda çevre direnci de artacağından bir süre sonra populasyon ya dengelenir ya da birey sayısı hızlı şekilde azalmaya başlar. Besin kıtlığı, yaşama alanlarının azalması, salgın hastalıklar, rekabetin artması çevre direncini oluşturan etmenlerdir.
Rekabet
Canlıların besin, yaşama alanı, çiftleşme gibi faktörleri elde etmek için birbirleriyle yarışmasına rekabet denir. Aynı türün bireyleri arasında görülen rekabete tür içi rekabet denir. Örneğin bir mısır tarlasındaki mısırların rekabeti tür içi rekabete örnektir. Farklı türlere ait bireyler arasında görülen rekabete türler arası rekabet denir. Örneğin buğday tarlasındaki buğday ile yabani otların rekabeti türler arası rekabete örnektir.
Homeostasis
Organizmalar çok değişken yapıda olan çevresel koşullarda yaşantılarını sürdürürler. Ancak fizyolojileri sayesinde iç koşullarını sabit tutma yeteneğindedirler. Bu düzenleme iç faktörlerin dış faktörlere göre ayarlanmasıyla sağlanır. Organizmalar iç koşullarını sabit tutabilmek amacıyla metabolizma artık ürünlerini ve daha önce vücutlarına aldıkları maddeleri boşaltabilirler. Bu özelliklerinden dolayı tüm canlılar tolerans sınırları içinde kendi kendilerini ortama göre ayarlama ve onarım gücüne sahiptirler. Hücreden biyosfere kadar olan tüm sistemlerin sahip olduğu bu kendi kendini ayarlama ve onarım gücüne Homeostasis denir. Örneğin insanın vücut sıcaklığının sabit tutulması homeostasis sayesinde sağlanır.
Ekolojik Valans
Belli ekolojik faktörlerin değişimleri sonucu özelleşmiş farklı ortamlara bir türün yerleşme yeteneği
Hücre
Bir canlının yapısal ve işlevsel özellikleri gösterebilen en küçük birimidir
Doku
Organları meydana getiren, şekil ve yapı bakımından benzer olup, aynı vazifeyi gören, birbirleriyle sıkı ilgileri olan, aynı kökten gelen hücreler topluluğu
Organ
Dokuların bir araya gelerek anatomik ve işlevsel bir bütün oluşturduğu, belirli bir görev yapan ve sınırları kesin olarak belirlenmiş vücut bölümü
Sistem
Aynı amaç için bir yapı sisteminde çalışan organların bütünü
Organizma
Tek bir bütün oluşturacak şe¬kilde çalışan ve birbirleriyle sürekli uyum içinde bulunan parçalardan oluşan sistemler bütünü
Akuatik organizma
Devamlı suda yaşayan canlı organizma
Hidrofit
Devamlı suda yaşayan bitki
Higrofil Organizma
Çok rutubetli karasal ortamlarda yaşayabilen canlı organizma
Higrofit
Çok rutubetli karasal ortamlarda yaşayabilen bitki
Mesofil Organizma
Suya veya atmosferik neme olan gereksinimleri nisbeten azalmış canlı organizma
Mesofit
Suya veya atmosferik neme olan gereksinimleri nisbeten azalmış bitki
Kserofil Organizma
Kurak ortamlarda yaşayabilen canlı organizmalar
Kserofit
Kurak ortamlarda yaşayabilen bitki
Ozmotik düzenleme
Hücresel çevrenin su potansiyelindeki düşüşe cevap olarak, hücrede organik ve inorganik katıların aktif birikimi
Ozmolit
Turgorun devamını sağlayan, ozmotik düzenlemede kullanılan maddeler
Çevre
Canlıların yaşamları boyunca ilişkilerini sürdürdükleri ve karşılıklı olarak etkileşim içinde bulundukları fiziki, biyolojik, sosyal, ekonomik ve kültürel ortam
Ortam
Canlı varlıkların yaşamsal bağlarla bağlı oldukları, etkiledikleri ve aynı zamanda çeşitli yollardan etkilendikleri bu mekan birimidir
Ekosistem
Karşılıklı olarak madde alışverişi yapacak biçimde birbirlerine etki yapan canlı organizmalarla, cansız maddelerin bulunduğu sınırları doğa tarafından çizilen herhangi bir çevre
Olgun Doğal Ekosistem
Doğal durumunu koruyabilmiş ekosistemlerdir. Bunlar, genellikle insanların yerleşim ve yararlanma alanlarının dışındadır
İşletilen Doğal Ekosistem
İnsanlar tarafından doğal ürünlerinden yararlanma, temiz hava alma ve rekreasyonel amaçlarla kullanılan ekosistemlerdir
Üretim Ekosistemleri
Bunların çoğunluğu tarımsal işletmelere ait toprak kaynakları oluşturmaktadır. Bu ekosistemler doğal kaynakların insanlar tarafından intansif bir şekilde besin maddesi üretimi için kullanılan ekosistemler
Kentsel Ekosistem
İnsanın içinde yaşadığı, çalıştığı ekosistemler olup, daha çok endüstriyel alanları, kent ve kasabaları içine alır
Biyosfer
Canlıların litosfer, atmosfer, ve hidrosferde oluşturduğu tabaka
Ekosfer
Biyosferi oluşturan canlılarla bunların cansız çevresi
Sistem
Birbirleriyle etkileşim içinde olan bağıntılı parçaların oluşturduğu bütünü. Sistemler genel olarak üç grupta toplanırlar. Bunlar İzole Sistem, Kapalı (Sibernetik) Sistem ve Açık Sistem’lerdir. Bunlardan izole sistemin ortamı ile madde ve enerji alış-verişi yoktur. Doğada izole sisteme rastlanamaz, ancak laboratuar koşullarında vardır. Kapalı sistemler, ortamlar ile sadece enerji alışverişi yapan ve kendi kendilerini denetleme özelliğine sahip sistemlerdir. Açık sistemler ise işlevlerini yapabilmeleri için ortamlarından devamlı madde ve enerji alan ve bunları yapılarında değiştirip ortama bazı çıktılar veren sistemlerdir
Aksiyon
Cansız çevrenin canlılar üzerine olan etkisi
Reaksiyon
Canlıların cansız çevre üzerinde yaptıkları etki
Koaksiyon
Bir canlının diğer bir canlı üzerindeki etkisi
Herbivor
Bitki yiyen canlı
Karnivor
Hayvan yiyen canlı
Omnivor
Bitki ve hayvan yiyen canlı
Yüksek Karnivor
Hiçbir canlı tarafından yenmeyen canlı
Çürütücü
Ölü materyalde yaşayan organizma
Trofik Seviye
Besin zincirinin her bir seviyesi
Besin zinciri
Beslenme ile enerji aktarımda hiyerarşik düzen ve işleyiş
Besin ağı
Bir kaç besin zincirinin birleşiminden oluşan ve içinde rekabetin söz konusu olduğu karmaşık besin döngüsü sistemi
Ototrof
İhtiyacı olan organik besinleri kendileri sentezleyebilen canlı
Fotoototrof
Klorofilleri sayesinde ışık enerjisi kullanarak organik besin sentezleyen canlı
Kemoototrof
Kuvvetli oksidasyon enzimleri sayesinde oksitledikleri inorganik maddelerden (H, Fe, NH3, nitrit vb.) elde ettikleri kimyasal enerjiyi kullanan canlı
Hetotrof
İhtiyacı olan organik besinleri diğer canlıların vücudundan karşılayan canlı
Fosil yakıt
Kömür, petrol, doğal gaz vb enerji kaynakları
Yenilenebilir Kaynak
Petrol ve kömür gibi kullanımla birlikte yavaş yavaş azalan sonlu kaynakların aksine doğal olarak ortaya çıkan ve güneş enerjisi, rüzgar enerjisi gibi kullanımla azalmayan kaynaklar
Sera Etkisi
Atmosferdeki çeşitli gazların güneş ısısını tutarak yeryüzünün ısınmasına yol açması
CFC
Kloroflorokarbon
Paleoklimatoloji
Antik iklim bilimi
Enerji
Sistemin iş yapma yeteneği
Ekolojik faktör
Canlı varlıkları yaşam evrelerinin belli fazlarında doğrudan veya dolaylı şekilde etkileyen faktör
Biyotik
Canlı çevre faktörü
Abiyotik
Cansız çevre faktörü
Edafik Faktör
Anakaya ve toprağa ait fiziksel-kimyasal faktör
Sınırlayıcı Faktör
Bir canlının dayanabildiği,ancak yaşamının güçlükle sürdürebildiği en elverişsiz durumdaki faktör
Sinerjistik Etki
İki veya daha fazla sayıdaki faktörün birlikteki etkileri
Fizyografik Faktör
Arazi yüzü şekli, denizden yükseklik , eğim, jeomorfolojik faktör
Klimatik Faktör
Isı. ışık, yağış, nem, hava hareketleri v.b. iklimsel faktör
Kimyasal Faktör
CO2, O2 gibi anorganik-organik bileşikler ve bunların ayrışma ürünleri
Fotoperiyodizm
Bitkilerin gün uzunluğuna bağlı olarak gösterdiği değişim
Kısa gün bitkileri
13-14 saatten az fotopriyotta çiçeklenme olurken daha uzun ışık sürelerinde yapraklanma (vejetatif büyüme) görülür
Uzun gün bitkileri
13-14 saatten fazla ışık almaya başlayınca çiçek açar; daha az sürelerde ise ancak vejetatif olarak gelişirler
Nötr bitkiler
Fotoperiyot süresine bağlı olmaksızın çiçek açan bitkiler
Adaptasyon
Bir canlının belirli biotik ve abiotik koşullara sahip bir ortamda yaşayabilmesini sağlayan yetenek ve özelliklerinin tümü
Ekolojik tolerans
Bir canlının herhangi bir çevresel faktör karşısında varlığını devam ettirebildiği alt ve üst sınırlar arasında kalan değer
Direnç
Bir organizmanın abiyotik ve biyotik faktörlere karşı gösterdiği dayanma yeteneği
Yeşil Devrim
1960'lı yıllarda, fazla ürün veren yeni buğday ve pirinç çeşitleri gibi üstün verimli tahıl bitkileri geliştirilmiş ve ıslah edilmiştir. Böylece birçok bölgelerde yüksek derecede ürün artışı gerçekleştirilmiş olup bu sonuç “Yeşil Devrim” olarak isimlendirilmiştir
Pestisit
İnsan ve hayvan vücudu ile bitkiler üzerinde veya çevresinde yaşayan, besin kaynaklarının üretim, depolama, tüketimi sırasında besin değerini düşüren yada zarara uğratan böcek, kemirici, yabani ot, mantar gibi canlı formların yıkıcı etkisini azaltmak için kullanılan kimyasal maddeler
Monokültür
Geniş alanlarda tek ürün yetiştiriciliği
İzlenebilirlik
Gıdanın elde edildiği hayvan, yem veya gıdaya karıştırılması tasarlanan yada beklenen maddenin üretim, işleme, dağıtım ile ilgili bütün aşamalarda izlenmesi sistemidir
Yağmur gölgesi
Nem getiren ve yağış bırakan rüzgârların geldiği yönün aksi tarafında olduğu için az yağış alan veya hiç yağış almayan, siperde kalmış dağ yamaçları
Çevre Yönetimi
İdari, teknik, hukuki, politik, ekonomik, sosyal ve kültürel araçları kullanarak doğal ve yapay çevre unsurlarının sürdürülebilir kullanımını ve gelişmesini sağlamak üzere yerel, bölgesel, ulusal ve küresel düzeyde belirlenen politika ve stratejilerin uygulanması
Çevre Koruması
Çevresel değerlerin ve ekolojik dengenin tahribini, bozulmasını ve yok olmasını önlemeye, mevcut bozulmaları gidermeye, çevreyi iyileştirmeye ve geliştirmeye, çevre kirliliğini önlemeye yönelik çalışmaların bütünü
Kirli Balast
Duran veya seyir halindeki tankerden, gemiden veya diğer deniz araçlarından su üzerine bırakıldığında; su üstünde veya bitişik sahil hattında petrol, petrol türevi veya yağ izlerinin görülmesine neden olan veya su üstünde ya da su altında renk değişikliği oluşturan veya askıda katı madde/emülsiyon halinde maddelerin birikmesine yol açan balast suyu...
